Uitgeprocedeerden in pijn




Safec Zec
Ik ga mijn verhaal te vertellen vanuit  de drie werelden waarin ik me beweeg.
Ik ben beeldend kunstenaar en daarom is mijn lezing geïllustreerd met beelden van kunstwerken en enkele foto’s.
Ik ben psychotherapeut en daardoor ben ik pijn gaan zien als iets dat zowel fysiek als psychisch is. Niet alleen het één maar ook niet alleen het ander, altijd in interactie met elkaar.
Ik ben zelf ook met pijn geconfronteerd geweest door de geboorte en de dood van mijn eerstgeboren kind.
Hoe we vandaag denken over het levenseinde en over geboren worden,  lopen nogal wat dingen parallel.
Deze drie verschillende werelden zijn door mijn leven verbonden en bevruchten elkaar. Deze lezing is een eerste poging om ze ook naar de buitenwereld te verbinden.
Met de woordspeling van Jan Braet in zijn Knack-rubriek ARTROZE: of  art slash Rozen, nodig ik jullie uit met mij te kijken naar kunst en het leven, in bloei en verval, zoals rozen.

Portretten van Kinderen(1996 Willebroek )   Pierre Mertens 
Toen we in 1998 de 25ste verjaardag vierden van ons centrum voor geestelijke gezondheid CIDAR , nu ANDANTE , kozen, we ‘Littekens’ als thema van ons symposium.   Voor de uitnodiging gebruikten we de tweede foto uit reeks die ik maakte voor een tentoonstelling met kinderen van het toen erg vervuilde en industriële Willebroek. De portretten genomen als röntgenfoto’s van longen plaatste ik tegen de koude blauwe tegels van de keuken het kasteel.
uitnodiging 25 jaar Cidar
De foto van het kind met littekens werd levensgroot afgedrukt, zodat de ontvanger, in het post Dutrouxjaar, letterlijk het beschadigde kinderlijf in handen kreeg, dit omdat psychotherapie pijn niet uit de weg wil gaan. Ook als het om littekens gaat vanuit uit een ver verleden.
Coetzee schrijft dat littekens plekken zijn, waar de ziel uit alle macht gepro-beerd heeft naar buiten te komen maar is teruggeduwd, opgesloten en ingenaaid en dat we daarom zo moeilijk naar littekens kunnen kijken.

Coetzee legt in zijn romans als geen ander een schrale eenzame pijn bloot.

“We kijken niet naar littekens, wat plekken zijn waar de ziel uit alle macht geprobeerd heeft naar buiten te komen maar is teruggeduwd, opgesloten, ingenaaid." John Maxwell Coetzee (°1940), Nobelprijs literatuur 2003

Kreupelhout van  Berlinde De Bruyckere Biënnale Venetië

In de biënnale van Venetië in 2015 overdonderde de Belgische kunstenares Berlinde De Bruyckere de hele kunstscène met een meesterlijk esthetisch werk ‘Kreupelhout’.  Zij toonde immense beelden van verminkte kwetsbare wezens waarin ze de pijn zo uitvergroot dat je je er letterlijk klein bij voelt en er als een mier over heen zou kunnen kruipen.
Safet Zec Biennale Venetië 2017
Op de vorige biënnale dit jaar, werd ik getroffen door de grote schilderwerken van Zec in de kerk Dela Piéta, waar hij met een Rubbensiaanse virtuositeit op kantenpapier de dodentocht van de duizenden asielzoekers in de middellandse zee tot leven brengt.

Bijschrift toevoegen
Deze barokkerk deed me denken aan de vroegere opdrachtgevers die door de kunst de pijn van martelaren wilde verheerlijken maar ook de zondaars wilden afschrikken met de gruwelijke straffen in de hel.

De opdrachtgevers zijn vervangen door hagelwitte galerieën en musea die platte dienaars zijn geworden van het grote geld.
MOMA NY
Het is van betekenis dat veel kunstenaars van vandaag juist de pijn opzoeken om iets te zeggen van de door consumptie verdoofde samenleving.  



Met al onze terugbetaalde zorg ligt het Vlaams zelfmoordcijfer 
anderhalve maal hoger dan het Europees gemiddelde omdat consumeren alleen niet gelukkig maakt.
Abramovic

Sommige kunstenaars zoeken zelfs de pijn op in hun performance, zoals Ambramovic die fysieke en psychische pijn tot onderwerp maakt van haar kunst en bijvoorbeeld haar lichaam laat verminken met een roos.

 ‘Pijn is fijn’ zegde een 45 jarige cliënte, die ik nu Anja zal noemen.  In het zelfde intakegesprek vroeg ze naar euthanasie. Anja was als 17 jarige  opgenomen in de psychiatrie voor een eetstoornis. Tijdens een begeleide wandeling werd ze geraakt door vrachtwagen en liep een schedelbreuk op. Ze hield er een lichte spasticiteit aan over en veel fysieke pijnklachten.
Michael borremans

Enkele jaren later wist de jonge Anja een vrouwenarts te overtuigen om zonder enige medische aanwijzing haar baarmoeder te verwijderen. Neurochirurgen voerden de laatste 3 jaar meer dan 10 operaties uit, maar de pijn bleef. Na de dood van haar vader die ze tot het einde verzorgde invalideerde de pijnklachten haar. Anja stopte met werken en verlangde naar haar eigen dood. Zo klopte ze aan bij ons voor euthanasie vanwege ondraaglijk psychisch lijden en fysieke pijn.


Ik stelde voor haar door te verwijzen naar een collega omdat, wanneer ze echt om euthanasie vraagt, ik als hulpverlener aan de kant van het leven wil blijven staan. 
Berlinde De Bruyckere
Ik bood haar aan dat ze bij mij volop kon praten over haar pijn en haar doodswens, maar ik zou haar niet helpen om te sterven.
Ze koos toch om bij mij in therapie te gaan misschien omdat ik tegenstelling tot de vrouwenarts en de chirurgen niet op haar letterlijke vraag inging, maar haar aanbood gewoon te luisteren. Ze werd op mij verliefd, een onmogelijke en ontoelaatbare liefde die ook pijnlijk was.  Maar in haar verliefdheid zag ik een teken van leven en ze deed beetje bij beetje haar verhaal.

Marlene Dumas
Anja  bleek als klein meisje seksueel misbruikt te zijn door haar veel oudere broer en toen haar moeder haar betrapte kreeg zij de schuld en stopte met eten. Later kreeg ze oneerbare voorstellen van haar vader.
Over dit alles  was nog nooit gesproken, niet in de psychiatrie, niet bij de vrouwenarts en zeker niet bij de chirurgen.

Mensen die chronisch psychisch of fysiek lijden verhouden zich dikwijls naar het gezondheidssysteem zoals uitgeprocedeerde asielzoekers.
Berlinde De Bruyckere








Voor hen ontwikkelde ik de ‘Pijngroep’ die een samengaan is van therapeutische nabijheid en onvoorwaardelijke erkenning van pijn die je alleen maar op die manier in zelfhulpgroepen vindt. 
Als therapeut ga je als het ware mee in de pijn van de deelnemers zitten, hoe ondraaglijk die ook is. Deze erkenning voor hun pijn is nodig om de jarenlange opgebouwde weerstand tegen de voor hen falende gezondheidszorg af te bouwen. Alleen zo komt er ruimte voor zelfinzicht en eventuele verandering.
Boltanski
De drie kunstenaars hebben het fundamenteel over pijn, verwondingen, geweld en wreedheid. Ook deze joodse Boltanski die op de doden van Auswitch zijn hele oeuvre bouwt.
Al deze werken zijn gemaakt vanuit een engagement en betrokkenheid met het onderwerp. Daarom grijpen ze ons bij de keel en tonen ze wat de wereld meestal verborgen houdt.


Want de wereld draait zijn hoofd weg en ontkent de pijn. Wie niet betrokken is loopt weg en de persoon die lijdt blijft meestal alleen achter. Daarom zijn beelden als deze nodig. Deze iconische foto maakte mede een einde aan de jarenlange oorlog in Vietnam
Of dit beeld van de liefde van een moeder voor Josua haar onbehandeld kind met een waterhoofd in Manila. Het kind is vorig jaar geboren in een academisch ziekenhuis via een keizersnede. Een ziekenhuis waar alles voorhanden was om hem te helpen. Maar de chirurg stuurde de ouders weg zonder behandeling. Toen ik Josua ontmoette had hij een schedelomtrek van 95 centimeter. Maar dat ziet de chirurg niet meer.

Door mijn dochtertje Liesje die geboren werd met een open ruggetje of spina bifida en een waterhoofd ben ik voor het eerst met deze handicaps geconfronteerd geweest.
Ik herinner me dat ik de maatschappij verweet dat, wanneer het om pasgeboren baby’s gaat, ze enkel lachende moeders toont en het lijden reduceert door de met pampers te voorkomen rode billetjes.

Volgens de pediater zou Liesje de volgende dag niet halen, dan geen week, dan geen maand. Hij verbond haar geboorte meteen met de dood en zo vernietigde bij ons elke sprankel hoop. Wanneer je de hoop van ouders wegneemt, riskeer je het kind te doden.

Daardoor kreeg Liesje niet de behandeling die haar meteen een eerlijke start had kunnen geven van haar leven. Daardoor werd ze zwaarder gehandicapt dan bij haar geboorte.
Pierre en Liesje Mertens

Als vader van Liesje ervoer ik de hulpverleners als outsiders, ze waren een deel van de pijn in plaats van een eerste stap te zijn naar een oplossing. Haar aangekondigde dood was het eerste en enige antwoord van de kinderarts op onze pijn. Na drie maanden leefde Liesje nog altijd en we veranderden van ziekenhuis. Daar kregen we de juiste informatie en werd Liesje uiteindelijk behandeld en er kwam weer perspectief en hoop.
Ik was kwaad en uit verontwaardiging richtte ik samen met mijn vrouw een zelfhulpgroep op om samen met lotgenoten te strijden voor juiste informatie en betere zorg.
Liesje werd een vrolijk en gelukkig kind. Ze liep gewone school, al liep ze met een rolstoel. Ze was speels en had een groot gevoel voor humor. Liesje was super populair en wanneer ik haar naar verjaardagfeestjes bracht wisten de ouders dikwijls niet eens dat Liesje in een rolstoel zat.
De jarige had wel vertelt dat Liesje kwam, maar niet dat ze toch wat anders was.
Liesje, leentje, Pierre en Maarten Mertens

Liesje leerde me troosten in de zin dat troosten betekent ‘bij de pijn van een ander blijven’. Niet weglopen. Liesje liep niet weg. Dat heb ik van haar geleerd, niet weglopen, er bij blijven, ook als psychotherapeut.

Mijn mooiste therapeutische successen waren niet het resultaat van een geniale duiding of het toepassen van een of andere psychotherapeutische techniek. Echte verandering kwam op het moment wanneer mijn cliënt zijn ondraaglijkste pijn met mij durfde delen. Eindeloze minuten van rauwe pijn zodat ik soms in mezelf moest tellen  21, 22, 23, om de pijn te verdragen en om er niet van weg te lopen. Op dat trage machteloze moment ontstond er uit dit schrale niets terug beweging.
Liesje Mertens

Toen Liesje totaal onverwachts net voor haar 11 verjaardag stierf aan een medische fout, bleven wij verweest achter en was zij er niet om ons te troosten.

Lang wou ik het verdriet om haar dood niet delen want in die pijn voelde ik nog het contact met haar. Maar de pijn van het onrealistische verlangen haar terug te krijgen werd ondraaglijk. Ik heb haar toen ingeslikt en in mezelf begraven.

Pas tien jaar na haar dood lukte het me een boek over haar te schrijven. Liesje, zoeken naar woorden voor de geboorte en de dood van een bijzonder kind. Woorden zijn soms moordwapens, want de wereld spreekt anders over haar handicap dan hoe die in werkelijkheid is.
Liesje leefde en leeft nog altijd verder in mijn werk voor Child-Help een organisatie die in ontwikkelingslanden al heeft bijgedragen tot het geven van tijdige neurochirurgie aan meer dan 50000 kinderen met spina bifida en hydrocefalie.
Meisje met spina bifida en Pierre
Wisten jullie dat de medische literatuur begin de jaren negentig beweerde dat haar handicap niet of nauwelijks voorkwam in Afrika. Nu weten we dat de incidentie daar veel groter is dan bij ons. De kinderen geraakten zelfs niet in de statistieken. Nu nog altijd niet want de registratie van de wereld gezondheidsorganisatie start pas voor kinderen met een handicap vanaf drie jaar. Zonder behandeling sterft de grote meerderheid en lijken ze voor de wereld niet te bestaan.

Verschillende van de kinderen die we in de jaren negentig geholpen hebben werken nu in onze projecten als maatschappelijk werker, verpleegsters en eentje zelfs als arts. Bij elk project ondersteunen we ook een zelfhulpgroep omdat daar ouders gehoor vinden, leren opkomen voor hun rechten en hun lot terug in eigen handen gaan nemen.

Het is voor mij, als vader van Liesje, onbegrijpelijk dat de naar schatting één half miljoen nieuwe gevallen van Spina Bifida per jaar nog steeds onder de maatschappelijke radar blijven.

Aan toekomstige moeders zegt de vrouwenarts dat haar ongeboren kind met spina bifida of niet levensvatbaar is of ondraaglijk zal lijden of alleszins geen aanvaardbaar kwaliteit van leven zal hebben. Daarom worden in België wordt meer dan 90 % van deze kinderen tijdens de zwangerschap geëlimineerd.

‘Je cherche un avocat’ Pierre Mertens Lille 2000 

In Nederland doodde men 22 levend geboren kinderen met spina bifida met medeweten van justitie en New England publiceerde het zogenaamde Groningen protocol waarin de selectie criteria voor het doden van een kind met een handicap worden voorgesteld.

In dit werkje maakte ik een foetus met spina bifida die zegt  ‘ik zoek een advocaat’. Die advocaat ben ik intussen een beetje geworden maar ik lijk te pleiten voor een verloren zaak. De medische evolutie gaat zo snel dat we met ethisch reflecties altijd achter de feiten aan hollen.

Op vraag van Independent Living, een internationale vereniging van personen met een handicap schreef ik in braille op glas, de brief waarmee Hitler T4 inzette, dat was zijn eliminatie programma van mensen met een handicap. 
Ik plaatste het voor een kamer volgestouwd met gedragen kinderkleren en orthopedische hulpmiddelen. Het werk was te zien in de koninklijke bibliotheek van Napels en in het Museum Dr. Guislain.

In ontwikkelingslanden heeft naar schatting een 80 tot 90% van kinderen met spina bifida geen toegang tot de nodige chirurgie.  Zij eindigen zoals Josua in Manila, blind en met een gigantisch groot hoofd of sterven een langzame dood.
De wereld keert haar rug voor lijden, pijn en dood.

Marlene Dumas
Waarom zijn we zo bang voor  de dood?

Ik was bij het sterven van mijn grootmoeder. Zij had twee dochters die elk in een andere hoek van de ziekenkamer op afstand stonden te wachten op de laatste adem. Mijn grootmoeder dreigde zo eenzaam te sterven in bijzijn van haar twee geliefde en liefhebbende  kinderen. Ik nam haar hoofd in mijn armen en vertelde wie er in de kamer was en dat ze bij haar waren.
Zo kwam mijn grootmoeder tot rust en is ze in mijn armen gestorven. 

Het is zo eenvoudig: Nabijheid betekent ‘niet gaan lopen’.
Dat is wat mensen nodig hebben zowel bij sterven als bij pijn


We leven in de illusie dat pijn kan vermeden of uitgesloten worden.
We leven in de ontkenning van ziekte en dood en wanneer we er mee geconfronteerd worden lijken we plots alleen te staan.

Pierre Mertens
Een wereld zonder ‘shit’ is ‘kitsch’ zegt Kundera in zijn boek ‘de ondraaglijke lichtheid van het bestaan’. Een plastic roos verwelkt niet maar geurt  ook niet

Door als kunstenaar geraakt te zijn in mijn eigen vlees en bloed is ook mijn focus in de kunst veranderd. Ik werd geïnteresseerd hoe de wereld zich verhoudt tot het kwetsbare individu.

Mijn verdere oeuvre zou zich afspelen buiten mijn atelier op de as tussen de massa en individuele pijn. Tussen de maatschappij en minderheden.
Pierre Mertens Tandems van Azheimer 1992




Ik werkte maanden met een vrouw die aan alzheimer leed aan een dubbel tentoonstelling, waarbij zij haar werk toonde in de galerie van het instituut en ik me terugtrok tot in de verste uithoeken van het bejaardenhuis. Met plastische ingrepen onderstreepte ik de realiteit van het leven in een instelling. De beschilderde objecten werden door de bewoners gebruikt en zo deel van hun leefomgeving.  De bezoekers van de tentoonstelling kwamen waar normaal niemand komt. Want in het eindstation van het leven komt nog maar zelden bezoek.
Pierre Mertens, Droes Segers, Maarten Mertens Undercover 2016
Vorig jaar vermomde ik me als notaris en verkocht de plekken in de toeristische binnenstad waar daklozen werden uitgedreven.
Zij bezoedelen volgens het Antwerpse stadsbestuur het zicht van de stad. Op een openbare veiling verkocht ik een stukje metro, een stukje van het centraal station, een stoep, een bank in de stad.

Met de opbrengst maakte ik samen met collega kunstenaars een eenmalige daklozenkrant.  Dirk De Wachter, Guiliaume Bijl, Koen Vanmechelen, Tom Lanoye, Vaast Colson Stadsdichter Maarten Inghels en vele anderen zonden gratis een werk in. Meer dan 2500 exemplaren zijn door daklozen verkocht.
Geeuw 200x250  cm Pierre Mertens 2019

Nu ben ik aan het werken aan een reeks van 6 grote portretten van twee op anderhalve meter van onbehandelde kinderen met hydrocefalie. 
Ik vertrek van de liefdevolle foto’s die moeders op facebook postenom het onrecht dat deze kinderen wordt aangedaan plastisch uit te schreeuwen .

Larme de la Justice P. Mertens
Als psychotherapeut ben ik me meer en meer gaan toeleggen op mensen met chronische pijn. Zij komen meestal laat bij ons aankloppen.
Zij hebben, naar hun gevoel, al alles uitgeprobeerd maar hun klachten blijven. Onder pijn versta ik zowel chronische fysieke pijn als  langdurig psychisch lijden met opeenvolgden depressies en opnames.
Als het om fysieke pijn gaat, hebben zij al meerdere operaties ondergaan, pijnpompen of elektrostimulatoren laten inplanten of al jaren allerlei zware medicatie uitgeprobeerd. Sommigen zijn in het alternatieve circuit veel geld verloren.  Veel deelnemers zijn medisch uitbehandeld. Zij plooien op zichzelf terug en komen met en door hun jarenlange pijn erg geïsoleerd te staan.


B. De Bruyckere
Eenzaamheid, armoede, mislukte behandelingen met de daarbij horende ongemakken worden door hen dikwijls als een grotere pijn ervaren dan het initiële letsel of trauma. De pijnklinieken verwijzen hen ten einde raad naar de geestelijke gezondheidszorg.        
Dit wordt dikwijls door de cliënt als erg vernederend ervaren.
Het psychologiseren van de pijn zien zij in eerste instantie als een ontkenning van hun reële fysieke lijden.


Toch gaan de meesten op ons voorstel in om ‘de pijn te laten zijn’ en het lichaam te laten spreken omdat ze na jaren hebben ervaren dat de pijn toch niet weg gaat.
Berline De Bruyckere

Zij menen de hulpverlening door en door te kennen en voelen zich met hun verhaal niet gehoord. Zij ervaren de hulpverlening zoals ik bij de geboorte van Liesje, als deel van hun lijden in plaats van als een eerste stap naar een oplossing.


Hun pijn werd een kluwen. Hoe meer ze die knoop probeerden te ontwarren hoe vaster hij kwam zitten.
Door niet meer aan de knoop te trekken, ontspannen de touwen en wordt beweging weer mogelijk. 

Samen met steunende lotgenoten herschrijven ze, met de feiten uit hun leven, hun verhaal. Door het zelfhulpkarakter van de methode worden mensen uitgenodigd om opnieuw in hun kracht te komen en hun ‘lot’ niet zomaar uit handen te geven aan de ‘dokter’ of de ‘psycholoog’.
Deelnemers rapporteren dat ze versterkt uit de groepservaring komen en weer hun leven in handen nemen.

Marlene Dumas
Een van de belangrijkste resultaten is dat mensen uit hun isolement treden. Zij leren spreken over hun pijn en leren de draagkracht van hun omgeving beter in te schatten, waardoor ze relaties opnieuw opnemen of beter uitbouwen.

Erkenning en acceptatie openen de weg naar introspectie. Onder de pijnklachten zitten dikwijls oude traumata verborgen, die nu eindelijk de aandacht krijgen die ze verdienen.

De meesten die in deze pijngroep terecht komen zijn zoals
Marlene Dumas
Anja, als kind of in hun jeugd slachtoffer geweest van verwaarlozing, geweld of seksueel misbruik. Dikwijls is hierover nog nooit gesproken omdat de somatische klachten alle aandacht opeisten.

Zo blijkt chronische pijn dikwijls samen te hangen met een foute kanalisering van agressie. Onbewuste of niet toegelaten kwaadheid om wat hen is aangedaan wordt dan jarenlang onderdrukt en gecompenseerd in hard werken waarbij de grenzen van het eigen lichaam worden overschreden. Tot het lichaam ‘stop’ zegt, en ineenstuikt.
Zo wordt kwaadheid op zichzelf gericht met chronische pijn tot gevolg.

Abramovic Performance
Door bewust te worden van die kwaadheid en de woede te richten op de oorzaak en niet op zichzelf, vermindert de zelfdestructie die een belangrijke component van de pijn kan zijn.

Zo kan de pijngroep ook gezien worden als een gespreksgroep voor traumapatiënten. Misgelopen behandelingen worden ervaren als een herhaling van het trauma. Door dit inzicht ontstaat er bij de meeste deelnemers weer realistische hoop en geloof in verandering. Men begrijpt wat met hen is gebeurd en is bereid om hiermee aan de slag te gaan.

Geneeskunde maar ook psychotherapie hebben vooral de ambitie te genezen.

De meeste hulpverleners haken af wanneer genezen niet meer mogelijk is. Je moet genezen, sterven of zoals Josua verdwijnen.

Wim Delvoye 

Van een handicap genees je nooit.
Mensen met handicap maar ook chronisch psychiatrische patiënten  willen niet meer leven in de getto’s die voor hen vorige eeuw gebouwd zijn.
Zij komen nu aankloppen bij de ambulante gezondheidszorg die daar helaas noch de tijd noch de middelen voor krijgt.  

We kunnen veel leren van mensen met een handicap. Zij hebben geleerd hun omgeving en leven aan te passen aan hun beperkingen en verwachten niet te genezen van hun handicap.


Zij stellen dat hun kwaliteit van leven meer afhangt van een toegankelijke en verwelkomende maatschappij dan van de handicap op zich.

Omgaan met chronische pijn vraagt een andere aanpak dan die van valse hoop op genezing.
Daar waar hoop van levensbelang is bij genezing, wordt valse hoop een deel van de pijn. Ook bij het sterven.   
Want dat heb ik geleerd, zowel bij het verwerken van de dood van Liesje als in mijn werk als therapeut: vechten tegen pijn vergroot de pijn.

Zo zie je dat wanneer mensen hun dood aanvaarden en het vechten staken, ze terug hun leven in handen nemen en echt afscheid gaan nemen van zij die ze liefhebben. De touwen ontspannen en het sterven krijgt betekenis en het afscheid krijgt de plaatst die het verdient.

Pijn ‘medisch’ wegnemen, als dat dan ook lukt, is dikwijls een ontkenning van de betekenis van die pijn.

Ik pleit niet tegen een doorgedreven fysieke pijnbestrijding, integendeel. Ik zou blij zijn moest er een fractie van het geld dat gaat naar onderzoek voor de behandeling van kanker zou gaan naar onderzoek naar effectieve pijnbestrijding op het einde van het leven. Ik ben ervan overtuigd dat dan alle fysieke pijn bij het sterven onder controle kan worden gekregen. Zinloze pijn als gevolg van zinloze behandelingen, daar zijn we het stilaan over eens, moeten we ten alle tijden vermijden.

hersenen: Pierre Mertens
Ik pleit vooral om ook te luisteren naar de psychische pijn die deel is van de fysieke pijn.

Chronische pijn en stervensbegeleiding vraagt daarom de beste hulpverleners, omdat hulp om iemand te genezen veel gemakkelijk is dan omgaan met chronische pijn en sterven.

Stervensbegeleiding is het tegenovergestelde van chirurgie.
Ik werk in Afrika vooral met neurochirurgen. De artsen die voor Liesje de deur opende naar een waardevol leven, maar de artsen die haar de dood injaagden.
Een van hen, een hele fijne man die al veel voor onze kinderen in Afrika gedaan heeft, zuchtte over de houding van sommigen van zijn collega’s en vroeg me wat het verschil is tussen God en een Neurochirurg…
Hij lachte: ‘God denkt niet dat hij neurochirurg is’.


Pierre Mertens, 'Tekens horen' Wedbos Geel

Stervenden zijn dikwijls uitgeprocedeerde in pijn. Goede hulpverleners kiezen ervoor   om van deze zowel psychische als fysieke pijn niet weg te lopen. In die nabijheid heb je de mooiste ontmoetingen, al moet je soms in jezelf tellen om niet weg te lopen.  
We moeten leren tussen de regels te lezen van de pijn. Tekens horen, woorden voelen, eenzaamheid ruiken, verdriet zien.


Ik sluit af met de droom van deze jongen met spina bifida uit Oeganda.
Ik vroeg hem wat wil je later worden?
Dokter, zegde hij.
Waarom vroeg ik?
‘Ik wil er zijn voor kinderen zoals ik’
Geneeskunde en zorg in nabijheid

Reacties

Populaire posts van deze blog

Une feuille de vigne de la taille d’une carte de visite

Exhausted and still in pain